ابو
ابو منصور موفق هروی
ابومنصور موفق هروی، فرزند علی، پزشک و داروشناس ایرانی در سدهٔ ۴ و ۵ هجری قمری بوده‌است. او نویسندهٔ کهن‌ترین کتاب فارسی موجود در داروشناسی است.
کتاب ابنیه
تنها کتابی که از او برجا مانده‌است الابنیه عن حقایق الادویه است که در آن به بررسی ویژگی‌های ۵۶۱ ادویهٔ مفرده می‌پردازد.
او در پیشگفتار کتابش می‌گوید «کتابهای حکیمان پیشین و عالمان و طبیبان محدث» را جستجو کرده و «ادویه و اغذیة مفرد و غیرش نیز و کردار هر دارویی و منفعتها و مضرتهاشان» را بررسی کرده‌است. چنانکه از بقراط، جالینوس، دیسکوریدس، ماسرجویه، ابن ربن طبری، حنین بن اسحاق، ثابت بن قره، محمد بن زکریای رازی، سنان بن ثابت و موسی بن سنان یاد کرده‌است. با این حال اینگونه برمی‌آید که او به پزشکان هندی علاقه‌مندتر بوده‌است. چنانکه دربارهٔ یونانیان و رومیان می‌نویسد: «به غلط افتاده‌اند، حکیمان هند بر صوابند»
او در بیان چرایی نوشتن این کتاب نوشته‌است:
|
« |
بعضی از ایشان فصلهایی بیرون کرده بودند موجز و بعضی نه، و نیز آن بعضی شرح تمام نکرده بودند.من خواستم که کتابی بنا کنم و هر چه شناسند اندرو یاد کنم از آن چیزها که استعمال کنند…به شرحی تمام…تا این روزگار مرا شغلهای محدث از این دور همی‌داشت و اتفاق نیفتاد چنانکه من همی خواستم از قبل کسادی علم و کمی طالبان تا آنگاه که حاصل آمدم اندر حضرت عالی مولانا الامیر المسدد المؤید المنصور ادام الله علوه، پس او را دیدم ملکی بزرگوار و دانا و حکمت‌شناس و حق‌دان و دانش‌جوی و داد ده و سخی‌دست و کریم طبع و سخن‌دان و زایرنواز و یزدان پرست و هنرورز، پس از جهت این فضلهای شریف، مرا خرد تکلیف کرد که به نام این ملک عالم و عادل این کتاب تصنیف کنم |
» |
کهن‌ترین نسخه‌ای که از الابنیه در دست است، در سال ۴۴۷ قمری و به دست علی بن احمد اسدی طوسی، شاعر و واژه‌شناس نامدار کتابت شده‌است و امروزه در کتابخانهٔ وین نگهداری می‌شود.
بحث دربارهٔ او
عده‌ای از مستشرقین از مقدمهٔ کتاب وی چنین فهمیده‌اند که او در زمان منصور بن نوح سامانی (۳۵۰-۳۶۶ق) می‌زیسته، اما این ادعا مورد قبول بسیاری از پژوهشگران ایرانی نمی‌باشد. اسدی طوسی این کتاب را در ۴۴۷ قمری کتابت نموده‌است و در پایان برای سلامت مؤلف(ابو منصور موفق هروی) دعا کرده‌است، که این خود نشانهٔ زنده بودن مولف در زمان کتابت کتاب می‌باشد. گرچه این احتمال هم داده شده که ممکن است اسدی تمام عبارت دعا را عیناً از روی نسخهٔ اصلی، که در حیات مؤلف نوشته شده، استنتاخ کرده باشد.
منبع دایره المعارف بزرگ اسلامی
قیصر امین پور